Akdeniz’in kâbusu olan istilacı türler Marmara ve Karadeniz’e de yayılmaya başladı. Uzmanlar denizlerimize has balıkların ve diğer canlıların bu istiladan avantajlı çıkmasının zor olduğunu belirtiyor. Peki hamsi gibi adı Karadeniz’le özdeşleşmiş balıkları, dolayısıyla balıkçılığı ve sofraları neler bekliyor? Uzmanlara sorduk…
Son yıllarda deniz üzeri transferlerin tüm dünyada hız kazanmasıyla bitki, hayvan ve diğer mikro organizmaların bir yerden başka bir yere taşınmaları oldukça kolaylaştı. Bu duruma iklim değişikliğinin etkilerini de katarsak son 10-20 yılda istilacı ve yabancı türlerin yayılış alanları hızla arttı.
Dünya Doğayı Koruma Vakfı’nın yayımladığı son rapora göre, 126’sı balıkpek çok yeni istilacı tür geçtiğimiz yıllarda Akdeniz’e giriş yaptı ve bazı bölgelerde yerel türlerin popülasyonlarında yüzde 40’a varan azalmaya neden oldu. Peki ya diğer denizlerimiz? Uzmanlar, Akdeniz’i saran yabancı ve istilacı türler bugün Marmara ve Karadeniz’e de yayılmış durumda olduğunu belirtiyor.
Bu konuda görüşlerine başvurduğum Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Başkanı ve İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bayram Öztürk, Marmara’da 100’ün üzerinde yabancı tür bulunduğunu, Türkiye denizlerindeki yabancı tür sayısının ise 900’ü geçtiğini söylüyor. Öztürk Karadeniz’de de balon balıklarının görülmeye başladığının altını çizerek şöyle devam ediyor:
“Gemi-deniz ticaretiyle gelen bu türlerin Karadeniz’e geçebilmeleri için doğal olarak Marmara’yı kullanmaları gerekiyor. Bu önemli mesele Marmara Denizi’nin izlenmesini ve konunun takip edilmesini gerektiriyor. Alınabilecek birçok önlem söz konusu. Örneğin gemi balast sularının kontrolü ile ilgili bir uluslararası sözleşme var. Türkiye’nin de taraf olduğu bu sözleşme daha sıkı bir şekilde uygulanmalı…”
Karadeniz’de istilacı türlerin yaygınlaşmasının uzun vadede besin zincirinde değişiklik yapacağını da vurgulayan Öztürk, yerli türlerin korunmasının önceliğimiz olması gerektiğini vurguluyor:
“Yerli türlerin korunması her zaman zorunlu. Bunun istilacı türlerle ilişkilendirilmesine de gerek yok. Yerli türler korunmazsa yabancı türler sularımıza daha fazla girecektir. Yerli türler aynı zamanda yabancı türlerle baş eden ve onları avlayan türlerdir. Şimdiden yapılması gereken Marmara ve Karadeniz’de daha fazla koruma alanı ilan edilmesidir…”
Yerel türler azalırken yabancı türlerin artışı, ilk bakışta bilim insanlarını ilgilendiren bir mesele gibi görünmekle birlikte gündelik hayatta da birçok yansıması var. Karadeniz ve Marmara’nın ülkemizde balıkçılıkta kritik rol oynadığını da düşününce “Balıkların azalması fiyatlara nasıl yansır? Gelecekte balık tüketimi lüks mü olacak?” gibi endişeler de kuvvetleniyor.
İstilacı türler konusunda da çalışmaları bulunan Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Halit Filiz, 1980’de yaşanan benzer bir istila nedeniyle hamsi stoklarında büyük düşüşler yaşandığını hatırlatarak “İstilacı türlerin Karadeniz’e yerleşmeleriyle yerli balıklarla ciddi etkileşimler olacak. Şu ana kadar maalesef bu etkileşimlerden yerli türler avantajlı çıkamadı. Ne olacağını öngörmek gerçekten zor” diye konuşuyor.
